به گزارش «نماینده»، کاهش قیمت نفت به زیر چهل دلار در هفته گذشته موجب شد انتقادات نسبت به عملکرد ضعیف وزارت نفت در این زمینه تشدید شود. در جواب انتقادات، وزیر نفت و برخی از مدیران نفتی، دولت گذشته را مسئول کاهش قیمت نفت و از دست رفتن سهم ایران در بازار نفت دانستند. بر همین اساس گفت‌وگویی با سید محمدعلی خطیبی؛ نماینده سابق ایران در امور اوپک انجام شد.
خطیبی پیش از گفت‌وگو تأکید داشت: مسئولیت پاسخگویی و دفاع از تصمیمات اجلاس‌های وزارتی اوپک بر عهده وزاری مربوطه است اما بنده که در این اجلاس‌ها به عنوان کارشناس حضور داشتم بر خود واجب می‌دانم زمانی که موارد خلاف واقع مطرح می‌شود، حقیقت را اظهار کنم. البته در این زمینه به هیچ عنوان قصد دفاع از دولت قبل و یا خرده گیری از دولت فعلی را ندارم. همچنین در حال حاضر به جز یکی از وزرای سابق نفت در دولت گذشته - که به عنوان نماینده در مجلس حضور دارد- باقی افراد با وزارت نفت همکاری دارند که می‌توان در این زمینه از اطلاعات این افراد هم استفاده کرد.
آنچه در ادامه می‌آید متن مصاحبه تسنیم با خطیبی؛ مدیرکل سابق امور اوپک است:
** مهدی عسلی؛ مدیرکل کنونی امور اوپک و روابط با مجامع انرژی علت اصلی از دست رفتن سهم ایران از بازار نفت را پذیرش طرح عربستان مبنی بر حذف سهمیه‌بندی اعضا اوپک از سوی مدیران نفتی دولت گذشته اعلام کرده است. باتوجه به اینکه شما در آن زمان نماینده ایران در اوپک بودید این موضوع را تأیید می‌کنید؟
خطیبی: اوپک قبل از این تاریخ بیش از ۳۰ میلیون بشکه نفت تولید می‌کرد. بنابراین جا انداختن سقف تولید بین اعضا به معنای کاهش تولید بود. مانند شرایطی که اکنون در آن هستیم. از سوی دیگر تا آن زمان عراق به صورت تولید کننده آزاد شناخته شده بود یعنی سقف تولید برای همه اعضا به جزء عراق در نظر گرفته می‌شد اما در آن نشست تعیین شد که تولید عراق هم در چارچوب سهمیه‌بندی قرار بگیرد. پذیرش سقف ۳۰ میلیون بشکه‌ای تولید اعضای اوپک به هیچ عنوان به معنی لغو سهمیه‌بندی نبود. بلکه قرار بود در اولین فرصت سهمیه اعضا از این ۳۰ میلیون بشکه مشخص شود.
هیچگونه قطعنامه‌ای وجود ندارد که نشان دهد سهمیه اعضای اوپک لغو شده است. سهمیه اعضا به قوت خود باقی است. چنین گفته‌هایی یا ناشی از عدم اطلاع افراد یا مغالطه‌کاری آنهاست. علاوه بر این نشست اعضا ضبط می‌شود و مدارک آن نیز موجود است.
** آیا در نشست بعد سهمیه اعضا اوپک مشخص شد؟
خطیبی: با تغییر دولت پی‌گیری این مسئولت به تیم جدید وزارت نفت واگذار شد. بنابراین آقایان بر اساس قول و قرار صورت گرفته باید موضوع تعیین سهمیه اعضا را پی‌گیری می‌کردند اما دو سال است که آنها در نشست اوپک حاضر می‌شوند و نسبت به این موضوع واکنشی نشان نمی‌دهند و در هر چهار نشست نیز بر سقف ۳۰ میلیونی تولید نفت اوپک صحه گذاشته‌اند. اگر یک بار در دولت قبل این توافق صورت گرفت، دولت فعلی بارها در نشست اوپک شرکت کرد اما با این موضوع مخالفتی هم نکرد.
** اعضا می‌توانند با سقف تولید فعلی مخالفت کنند؟
خطیبی: بله؛ تمام تصمیمات اجرایی اوپک بر اساس اجماع اعضا است. به همین دلیل وزیر نفت کشور می‌توانست اعلام کند که با این موضوع مخالف است و توافق را لغو کند. عدم مخالف آنها در این مدت نشانه مهر تأیید است؛ در واقع آقایان می‌دانند که هیچ توافقی مبنی بر لغو سهمیه‌ها وجود ندارد.
بهتر است به جای اینگونه اظهارنظرها نمایندگان ایران در اوپک به تعیین سهمیه‌بندی جدید تأکید کنند تا هر کشور به سهمیه تولید خود بازگردد؛ این گونه مشخص می‌شود که کدام عضو سازمان از سهمیه خود تخلف کرده است. معتقدم این گفته‌ها غیرکارشناسی و سیاسی است؛ چراکه کاهش درآمدهای نفتی و سهم ایران از بازار نفت اصلاً مربوط به حذف سهمیه اعضای اوپک نیست؛ مدیران کنونی نفت تلاش دارند با مطرح کردن چنین موضوعاتی درصدد هستند اذهان عمومی کشور را نسبت به نقش کشورهای تحریم‌کنندگان ایران در بحث از دست دادن سهم کشور در بازار نفت منحرک کنند. همه می‌دانند که کاهش صادرات و درآمدهای نفتی کشور به دلیل اعمال تحریم‌ها بوده است؛ این افراد با هدف تطهیر تحریم‌کنندگان تمام مشکلات را به گردن دولت قبل می‌اندازند.
در جایگاهی نیستم که بخواهم از دولتی دفاع کنم و یا آن را نقد کنم؛ اما اینکه تشدید تحریم‌ها به دولت قبل نسبت داده می‌شود مغرضانه است؛ چراکه همگان می‌دانند که تحریم‌ها از همان ابتدای انقلاب اسلامی آغاز شد و انرژی هسته‌ای تنها بهانه‌ای برای کشورهای سلطه‌گر شد. ضمناً اکنون نیز اسنادی توسط مقامات آمریکایی منتشر شده است که تشدید تحریم‌ها علیه کشور به خواست سران فتنه ۸۸ انجام شد. گذشته را سیاه و تاریک نشان دادن و خود را به عنوان ناجی معرفی کردن بی‌انصافی است.
** اجماع اعضا اوپک یکی از اصلی‌ترین شاخص‌های تصمیم‌گیری این سازمان است اما اکنون شاهد تفرقه اعضا هستیم به گونه‌ای که بعد از گذشت سه سال حتی در انتخاب دبیر کل هم نمی‌توانند اجماع کنند! این شرایط نشان دهند این نیست که اوپک کارایی خود را از دست داده است؟
خطیبی: این سازمان در طول سه دهه از عمر خود به خوبی توانسته است که با کاهش و افزایش تولید خود بازار را مدیریت کند تا عرضه و تقاضا در حالت تعادلی باشد و قیمت‌های تعادلی از آن حاصل شود اما اگر اوپک از نقش اصلی خود کناره بگیرد و بازار را به حال خود رها کند قطعاً اعتبار گذشته را نخواهد داشت.
** وزیر نفت با رد انتقادات نسبت به اینکه «تکرار خبر بازگشت نفت ایران به بازار از سوی وی موجب کاهش قیمت می‌شود» گفته است که این خبر بازار را در مقابل شوک ناگهانی ناشی از ورود نفت ایران واکسینه می‌کند! این استدلال از نظر شما چقدر صحیح است؟
خطیبی: باتوجه به اینکه نفت ایران هنوز وارد بازار نشده است و مشخص نیست چه زمانی تحریم‌ها برداشته شود، اعلام پیشاپیش ورود نفت کشور از نظر روانی بر بازار تأثیرگذار خواهد بود؛ به ویژه بر بازار بورس که در مقابل مسائل روانی واکنش شدید نشان می‌دهند. یکی از شاخص‌های تعیین قیمت نفت در بازار نفت هم ناشی از وضعیت بورس است.
هم اکنون صادرکنندگانی در همسایگی داریم که بدون تبلیغات و کاملاً چراغ خاموش تولید و صادرات نفت خود را به طور چشمگیری افزایش داده‌اند. افزایش تولید و صادرات نیازی به تبلیغات ندارد. بهتر است این کار با توجه به شعار دولت با «تدبیر» انجام شود تا بازار آسیب نبیند.
** وزیر نفت در نشست اخیر خود اعلام کرد که ایران در صورت افزایش صادرات نفت کشور به دو برابر حجم فعلی حتی با کاهش قیمت نفت هم سود خواهد برد. از سوی دیگر وی تأکید کرد نفت ارزان موجب می‌شود که شرکت‌های خارجی از نفت‌های گران روی گردان شوند و تمایل بیشتری برای حضور در طرح‌های نفتی ایران به علت پایین بودن هزینه تولید داشته باشند. این اظهار نظر آقای زنگنه درست است؟
خطیبی: یکی از دلایلی که موجب شده اوپک تولید خود را کاهش ندهد این استدلال است که «تولید را کاهش ندهیم تا با کاهش قیمت نفت تولید نفت‌های گران مانند شیل‌اویل کاهش یابد و آنها از بازار خارج شوند در این صورت نیازی به کاهش تولید اعضا نخواهد بود.» دو سال است که با این استدلال مانع از کاهش تولید اوپک می‌شوند؛ در طول این مدت کدام نفت گران از بازار خارج شد؟ آیا تولید شیل‌اویل کاهش یافته است؟ حتی وزیر نفت هم اذعان کرد که این اتفاق صورت نگرفت. بنابراین بطلان این نظریه اکنون ثابت شده است.
از سوی دیگر افزایش تولید نفت خام در شرایطی که قیمت‌ها پایین است و کمترین عایدی نصیب کشور می‌شود تنها به کاهش ذخایر کشور می‌انجامد. این در حالیست که می‌توان با قیمت مناسب تولید فعلی را به فروش رساند. البته به هیچ وجه مخالف بازپس‌گیری سهم کشور از بازار نفت نیستم اما تأکید می‌کنم که باید ذخایر ملی کشور با قیمت مناسب به فروش رود. این کار را نیز می‌توان با رایزنی با کشورهای تولید کننده به نتیجه رساند
** می‌شود با رایزنی قیمت نفت خام را افزایش داد؟ وزیر نفت اخیراً اعلام کرده است که ایران در حد همان یک میلیون بشکه نفت صادر شده می‌َتواند حرف بزند و در بازار تأثیرگذار باشد. وی همچنین اظهار کرده بود که پیشنهاد مذاکره با کشورها برای افزایش قیمت نفت نشان دهنده ضعف است.
خطیبی: اگر اینگونه باشد، چرا در نشست‌های اوپک شرکت می‌کنیم!؟ پس کنار این کشورها نشستن هم کار درستی نیست! باید با دیپلماسی فعال انرژی کشورها عضو را مجاب کنیم که در مسیر تصمیمات اوپک حرکت کنند. در سال ۲۰۰۸ نیز قیمت نفت خام از ۱۲۰ دلار به حدود ۴۰ دلار رسید. آن زمان هم همین کشورها با همین سیاست‌ها بودند. در ابتدا نیز با قبول ماهیت این کشورها قبول کردیم در اوپک حاضر داشته باشیم. پنجاه سال است که اعضای اوپک با منافع متفاوت به دور هم جمع می‌شوند و برای بازار نفت تصمیم می‌گیرند. بهتر از تجربه دوره‌های گذشته استفاده شود؛ هنوز منافع مشترک میان اعضا اوپک وجود دارد و می‌توان با آنها به اجماع رسید. فقط باید این منافع مشترک را پیدا کرد و با رایزنی آنها را مجاب کرد.
از سوی دیگر پیش از این جلسات مشترک اوپک با سایر تولید کنندگان غیر عضو برگزار می‌شد که می‌توان دوباره چینین نشست‌هایی را برای افزایش قیمت نفت فعال کرد. نمی‌شود که روی همه چیز خط بطلان کشید و بگوئیم نمی‌شود کار کرد. دراین صورت حضور در این مجامع و پرداخت حق عضویت دو میلیون یورویی توجیهه ندارد
برخی از کشورهایی که تولید آنها کمتر از یک میلیون بشکه در روز است هم درباره قیمت نفت اظهار نظر می‌کنند و تمام تلاش خود را برای بهبود قیمت انجام می‌دهند. ضمن اینکه قدرت کشورها به حجم صادرات نیست بلکه به ظرفیت تولید آنهاست. هم اکنون نیز ظرفیت تولید نفت کشور چهار میلیون بشکه در روز است.
** عملکرد وزارت نفت را در بخش دیپلماسی انرژی چگونه ارزیابی می کنید؟
خطیبی: تنها اقدامی ایران تاکنون ارسال پیام‌هایی از سوی رئیس‌جمهوری به سران دو سه کشور بود که این اقدام در حیطه ریاست‌جمهوری بود. دیپلماسی انرژی فراتر از این اقدامات است و انتظارات از وزارت نفت بیش از اینهاست.
** چگونه ایران می‌تواند در بازار نفت نقش مؤثری داشته باشد؟
خطیبی: نباید ناامید شد و باید به رایزنی‌ها ادامه داد. در برخی از شرایط هم باید به کمک کشورهایی که از این شرایط متضرر شده‌اند به برخی کشورها فشار آورد. ایران عضو مؤسس اوپک محسوب می‌شود. در گذشته این کارها انجام شده و به نتیجه هم رسیده است. حداقل من شاهد کاهش قیمت نفت بوده ام. آخرین مورد آن هم در سال ۲۰۰۸ بود. در آن دوره کسی ننشت و نگاه کند. نه تنها اوپک بلکه مجمع بین‌المللی انرژی (IEF) نیز به همین منظور فعال شد؛ به طور نمونه در جلسه مشترک اوپک و این مجمع علاوه بر حضور کشورهای عضو اوپک و تولیدکنندگان غیر اوپک، مصرف‌کنندگان بزرگ و شرکت‌های بزرگ نفتی حضور داشتند که نتیجه آن توافق برای ثبات در بازار نفت بود.
نظر شما